Beni Yalnız Bırak Diyen Bir Makine

>

Bir kutu düşünün. Şöyle ahşap, sıradan bir kutu. Öylece masanın üzerinde duruyor. Üzerinde sadece on-off düğmesi var. Bir de açılabilir izlenimi veren dikdörtgen bir kapakçık. Düğme off konumunda. Kışkırtıcı bir yanı var dinginliğinin. O düğmeyi bir an önce on konumuna getirip ne olacağını görmek istiyorsunuz. Bekliyorsunuz. Sizi buraya getiren ve burada bırakan kişinin bir an önce geri dönmesini, sizi bu sıkıntılı durumdan kurtarmasını istiyorsunuz. Başka taraflara bakıyorsunuz. Ne yazık ki ortamda bu kutudan daha ilginç bir şey yok. Hatta hiç bir şey yok. Daha fazla dayanamayacaksınız düğmenin çağrısına! Açılma potansiyeli, bir şeyleri değiştirebileceğiniz hissi hiç bu kadar heyecan verici olmamıştı. Sonunda kararınızı veriyorsunuz. Düğmeyi on konumuna getiriyorsunuz. 

Getirir getirmez de pişman oluyorsunuz. Olacakların sorumluluğunu taşımak istemiyorsunuz. Fakat o sırada kutunun içinden garip sesler geliyor, birtakım çarkların dönmesinden kaynaklanan mekanik tıkırtılar… ve o da ne: düğmenin hemen üzerindeki kapak açılıyor ve içinden minik, metal bir el çıkıyor, düğmeyi yeniden off konumuna getiriyor!

Gözlerinize inanamıyorsunuz. Elde olmaksızın gülümsüyorsunuz. Ne hoş bir şaka bu… En azından kötü bir şey yapmış değilsiniz, içiniz rahatlıyor, basit bir oyuncakmış işte. Kendinize güveniniz yerine geldiği için bir kez daha deniyorsunuz. Siz düğmeyi açıyorsunuz, kutunun içinden bir el çıkıp düğmeyi kapatıyor. Aç-kapa, aç-kapa bu böyle devam ediyor. Kutunun başka bir işlevi olmadığından emin olunca canınız sıkılmaya başlıyor. Nedir ki bunun anlamı? Neden böyle bir kutu var? Neden sürekli olarak kendini kapatmaya çalışan bir mekanizma var? Kim, neden tasarlamış?

Bu aletin tasarımı ünlü matematikçi Shannon’a ait. Ellili yıllarda Bell Laboratuvarlarında çalışırlarken Marvin Minsky’nin verdiği fikirle bu makineyi tasarlayıp yapmış.
Kimilerine göre hiç bir yararı olmayan makine fikrinin en güzel uygulamalarından biri; bazıları da ona ‘Git Başımdan Makinesi’ diyor. Hatta legolardan, çeşitli elektronik devrelerden yararlanarak  farklı versiyonları üzerinde çalışanlar bile var.

Geçenlerde kendi üzerine iş yapan makinelerden, akıllı izlenimi veren robotlardan ve bunlara benzer ilginç konulardan söz ederken  böyle bir aletin varlığını dostum Adnan Kurt’tan öğrendim. Esher’in kendini çizen el resmini hatırlattı önce ama sonra video’yu izlerken bunun çok daha tuhaf ve farklı bir yönü olduğunu düşündüm. Tek işlevi kendini kapatmak olan makineyi defalarca çalıştırdığınız zaman inatla kendini kapatmaya devam etmesi onda bir tür akıl olduğu yanılsaması yaratıyor. Sizinle ilişki kurmayı reddeden bir akıl, içe dönük, sadece kendisiyle ilgili. Sizi dünyasına almayan. Oysa diğer tüm makinelerin işlevleri insan içindir, en nihayetinde insanın işine yarasın diye tasarlanmışlardır. Dolayısıyla bu aletin faydasızlığında bir kendindelik -nasıl ifade edeceğimi kestiremiyorum- bir tür kendi oluş, yani benlik sahibi oluş yanılsaması yaratan bir taraf var. Beni yalnız bırak diyen bir makine…  Nedense insanın dünya üzerindeki acıklı halini de çağrıştırdı bana. Biraz küskün, hep içe dönük, kederli…